Bible nih "Pathian cu Thlarau asi" ati. Thlarau cu hmuh le thongh khawhmi asilo caah theihnak menmen in zumh a har ko. Cucaah, Hebru 11:6 ah a chim bantukin zumhnak in cohlan dingmi asi. Pathian hi vawlei cung mi sinah a phuang kho ko, asinain aa phuang lo. A ruang cu Khrihfa kan caah a biapi tukmi "Zumhnak" hi sullam ngeihter a duh caah asi.

Johan 20:29 ah Jesuh nih "A ka hmu lo nain a ka zummi cu mithluachuak an si" ati. Pathian hi kan sinah rak i phuang sehlaw zumhnak hi kan herh hnga lo i sullam zong a ngei hnga lo. Pathian aum le umlo hi langhter khawh asi lo, asinain tette a um lo tinak cu asi hlei lo. Salm 19:1-4 ah “Van, Chun, Zaan, Ni hna nih khin Pathian sunparnak a langhter i a tuahmi thil kha a kan hmuhsak; an aw cu vawlei khuazakip ah a thang i an bia cu vanhram deng a phan" tiah ati. Sermi thil vialte nih Pathian aum ko timi an langhter/ an kan hmuhsak.

Tehte Tlawmpal Hna:

Pakhatnak cu “Ontological Argument” ti asi i mi vialte nih Pathian aum ko timi theihnak an ngei dih timi zumhnak asi. Vawlei cung miphun kan zoh hna tikah Pathian an ngei dih cio; Pathian hi rak um taktak hlah sehlaw hi bantukin Pathian hi an rak ngei cio ngai hnga maw? Hi theihhngalhnak hi minung thinlung chungin aa semmi a si, cucaah Pathian nih hi theihhngalhnak hi minung thinlung chungah a chiahmi asi ko lai tiah an ruah. Phungchimtu 3:11 ah Pathian nih mi thinlung ah zungzal hmunmi a chiah ati. John Calvin nihcun “phiat awk tha loin minung thinlung chungah Pathian nih lungcatial a chiah” ati. Cucu, mi vialte thinlung ah Pathian a um ko timi theihnak kha asi.

 A pahnihnak cu “Teleological argument” ti a si. A sullam cu vawlei muisam le aa suaining le a riantuanning an zoh tikah hi tluk tha hi cu amah tein aa sem kho ding asi lo, aa suai kho ding zong asi lo, cun aa ruang kho ding zong asi lo. Cucaah, vawlei sertu le vawlei muisam suaitu hi Pathian asi ko lai an ti.

 A pathumnak cu “Cosmological argument” a si. A sullam cu zeithil hmanh hi anmah tein an i sem kho lo. Sertu loin sermi a umnak ding a sullam a um lo. Cucaah, Pathian hi zeizong vialte a umtertu le a sertu a si ko lai an ti. “Cause and effect” ti zong in auh khawh a si.

 A palinak cu “Moral argument” a si. A sullam cu minung thinlung kip ah a chia le a tha theihhngalhnak kan ngei dih hna. Pathian loin minung hi “evolution” in aa semmi rak si usihlaw ziaza, dinnak, thatlonak ti bantuk hna hi kan rak hngal lai lo. Cucaah, “ziaza tha le ziaza thalo theihhngalhnak kan ngeihmi hi Pathian nih kan thinlung chungah a chiahmi a si” an ti. Rome 2:1415 ah Paul nih a chimmi cu “Gentile mi nih Pathian bia (Bible) an ngei lo nain an thinlung chungah chia-tha theihhngalhnak an ngei ko, cucu Pathian hmai ah an biaceihtu asi lai,” tiah a ti.

Bible siseh, thluak in tuaktannak in siseh, vawlei umtuning in siseh, Pathian a um hi a fiang tuk ko nain mi tampi nih Pathian hi an zum duh rih lai lo i lih tu kha an zumh deuh lai, tiah Bible nih a chim. Nihin ah mi tampi nih Pathian zumh hi an duh lo. Pathian a um zong an zum lo. Rome 1: 25 nih a chimmi cu, “Pathian kong i biatak kha lih ah an thlen; Sertu kha bia loin sermi thil tu kha an biak hna, Sertu cu pei zungzal in thangṭhat awk a simi cu a si cu! Amen,” a ti. “Pathian an zumh lo caah ngaihthiam an si lai lo,” tiah Bible nih a chim. “Vawlei a ser hramthok te khan Pathian nih cun hmuh khawh asi lomi a sining, zungzal hmunmi a ṭhawnnak le a Pathian sinak kha fiang tein a langhter ko. Cucaah i silhnalh khawhnak zeihmanh an ngei lo!” a ti (Rome 1: 20).

 Cheukhat nih Pathian an zumh duhlo nak a ruang cu a “scientific” lo an ti. A sullam cu science nih Pathian a um hi a phuang kho lo an ti. Pathian zumh hi mi tampi nih an duh lo zeicatiah an thinphanmi cu kan zumh ahcun kanmah duh paoh in kan um kho ti lai lo, Pathian nih kan sual man dan a kan tat lai ti an phang. Cucaah Pathian hi hlawt lawlaw i duhning tein an umnak kha a si. Bible nih “Sihmanhsehlaw Pathian thinhunnak cu vancung in a rung lang i minung sualnak le ṭhatlonak dihlak cungah khan a rung tlung; cu an ṭhatlonak nih Biatak kha lang kho loin a tuah,” a ti (Rome 1: 18).

Salm 14:1 ah "Mihrut nih Pathian a umlo" ati. Pathian a umlo na ti ahcun Mihrut na si tinak asi.

Hi kong ah Bible nih fiang cikcek tein a chimmi cu i thim dingmi pahnih lawng an um ati: cucu, Van le Hell an si. Bible nih fiang tein a langhter rih mi cu na thih tikah khua zei ah na kal lai timi cu nangmah cungah a hngat ati.

 A pakhatnak ah buainak/harnak (problem) kan zoh hna lai. Rome 3:23 ah kan dihlak in misual kan si ati. Phungchimtu 7:20 ah kan dihlak in palhnak, thatlonak, le sualnak kan tuah dih ati. Kan sualnak nih Pathian he a kan then/hlatter. Cucu, kan daihter lo asiloah kan siamremh lo ahcun zungal Pathian he i thennak/hlatnak a chuahter lai (Matthai 25:46; Rome 6:23). Hi zungzal Pathian he i thennak cu Hell asi; cucu, Bible nih Mei Tili ati mi kha si (Biathlam 20:14-15).

 Atu cu a phichuak hmuh khawhnak kan zoh hna lai. Pathian cu minung Jesuh Khrih ah a rak cang (Johan 1:1, 14; 8:58; 10:30). Sualnak ngeilo mi nunnak in a nung (1 Pet. 3:22; 1 Johan 3:5) lawng siloin kanmah can-ai/aiawh ah a nunnak pek a siang (1 Korin 15:3; 1 Peter 1:18-19). A thihnak cu kan sualnak man a pek (2 Korin 5:21). Atu cu Pathian nih kamhnak le ngaihthiamnak cu laksawng bantukin a kan pek (Rome 6:23) i zumhnak lawnglawng in cohlan khawh asi (Johan 3:16; Efesa 2:8-9). Lamkaltu 16:31 ah “Bawipa Jesuh Khrih kha zum law khamh nan si lai” ati. Bible nih bia kan kamhmi cu Jesuh lawng i bochan le kan sualnak caah a raithawinak lawng ah i hngatchan ahcun zungzal Vam ram nan co lai ati.

 Na thih tikah khua zeiah na kal lai?
 Nangmah cungah a hngatmi asi. Pathian nih duhthim dingmi an pek. Pathian nih Amah sin rat dingin an sawm. Nangmah bialehnak le duhthimnak cungah a hngat cang.
Pathian nih Khrih chungah zumhnak chiah (Johan 6:44) dingah a ka duhpiak tiah na ruah (feel) ah atu hin Khamhtu sinah ra. Pathian nih thlarau lei na mitcawtnak (2 Korin 4:4) a lakpiak i a khamtu vialte an thialpiak ahcun Khamhtu kha zoh. A thi tiah na rak ruahnak hmun khan nunnak ci/pelte (spark of life) (Efesa 2:1) na ton asi ahcun Khamhtu thawngin nunnak chungah atu hin rak ra.
 
 Na thih tikah khua zeiah na kal lai?
 Van ram asiloah Hell ram asi ko. Jesuh Khrih thawngin Hell cu hrial khawh asi. Jesuh Khrih kha na khamhtu ah cohlan law Van ram cu zungzal na umnak um asi ko lai. Cusiloin, a dang biakhiahnak na tuah asi ahcun zungzal Pathian he nan i then lai; na donghnak cu Hell ram asi ko lai (Johan 14:6; Lamkaltu 4:12).

Atu cu na thih tikah khua zei kal ding timi na fiang cang i Jesuh Khrih kha na khamhtu ah cohlan na duh ahcun atu hi Pathian auhnak caah caan tha bik asi. Na zumh bantukin Pathian he pehtlaihnak tuahpiak: “Pa Pathian, misual ka si ka theih. Ka sualnak ruangah nangmah he zungzal i then dingmi ka si. Ka minung sinak in ka tlintlak lo bu in na ka dawt zungzal lawng siloin ka sualnak caah Jesuh Khrih thihnak le thawhthannak na ka pek caah ka lawm tuk. Jesuh cu ka sualnak caah a thi tiah ka zumh lawng siloin ka khamhnak caah Amah lawnglawng ka bochan. Atu ni thok in, ka sualnak caah siloin Na caah ka nun khawhnak hnga ka bawm ko. Khuaruahhar khamhnak na ka serpiak mi cungah a lawm zungzal mi ka sinak hnga ka bawm ko sawh. Na ka khamh caah ka lawm, Jesuh.

Kei cu mitha ka si caah vancung ah ka kai ko lai. A caancaan ah thil thalo ka tuah, asinain thil tha ka tuahmi hi a tam deuh caah vancung ah ka kai ko lai. Bible ning in ka um lo ruangah Pathian nih cun Hell ahcun a ka thla bal lai lo. Atu cu caan zong aa thleng dih cang. Mi that le lainawng tibantuk le nu tlaihhrem a hmangmi lawng Hell ah an kal lai.

Hihi mipi ruahnak ah a um ngaimi asi cang. A taktak ahcun an hrokhrol lawngte in an ruahmi le an chimmi asi. Vawlei uktu Satan nih hi bantuk ruahnak cu an ruahnak ah a chiahmi asi. Satan le a zultu paoh cu Pathian ral an si (1 Peter 5:8). Satan hi mihlen hmang asi i mitha bantuk in umter a thiam ngaimi asi (2 Korin 11:14), asinain Pathian fale a si lomi hna ruahnak poahpaoh cu Satan nih a ukmi an si. “Annih nih zeicaah dah an zumh lo ti ahcun, hi vawlei khuazing ṭhalo nih hin an lungthin cu mui lak ah a chiah peng hna caah asi. An cung i a ceumi ceunak cu hmu loin a umter hna, cu ceunak cu Khrih sunparnak kong thawngṭha in a rami a si i Khrih cu Pathian bantuk taktak asi,” (2 Korin 4:4).

Sualnak kan tuahmi fa tete hna hi cu Pathian nih zeihmanh ah a rel lo, mithalo hna zong hell ah an kal lai lo timi ruahnak hi a dik lomi an si. Sual fate a si zong, a nganpi a si zong Pathian he a kan thentertu aa si. Zeicatiah mi vialte cu kan sual dih cio ko i Pathian sunparnak kha kan bau dih cio ko,” ati (Rome 3:23). Vancung kai timi hi cu thil tha kan tuahmi le thil thalo kan tuahmi ruangah an si lo. “A thim hna cu a zaangfah hna ruang ah asi ko, anmah tuahmi ruang ah asi lo. Zeocatiah Pathian nih a thimmi hna cu anmah tuahmi ruang ah asi ahcun a zaangfahnak cu zaangfahnak taktak a tling lomi pei asi hnga cu” (Rome 11:6). “Cu a kan khamhnak cu hrinṭhannak ti thawng le Thiang Thlarau nih mi tharter khawhnak a ngeihmi ṭhawnnak thawng in asi,” tiah ati (Titus 3:5).

“Kutka bi chungah cun lut tuah u, zeitintiah Hell ah a kalmi lam cu a kau i a fawi i mi tampi nih an zulh,” (Mathai 7:13). Pathian i bochannak a um lonak hmun hmanh ah kan duhning in kan sual ahcun Pathian nih a kan ngaithiam lai lo. “Hlan ahcun nawl nan ngaih lo ruang le nan sual ruangah thlarau lei in nan rak thi. Culio ahcun vawleicung phunglam ṭhalo kha nan rak zul; van le vawlei kar i a ummi thlarau ṭhawnnak uktu nawl kha nan rak zul; cu thlarau nih cun Pathian nawl a ngai lomi kha atu cu a uk hna,” ati (Efesa 2:1-2).

Pathian nih vawlei a ser ahhin chambaunak a ngei lo – a tha dih. Cun Adam le Eve a ser hna i duh thim khawhnak nawl a pek hna. An duh ahcun Pathian nawl an ngai kho i an duhlo ahcun anmah duhning in an um kho fawn. Culio ahcun Satan nih Pathian nawl ngai lo ding in a tukforh hna i sualnak an tuah. Sualnak an tuahmi nih cun Pathian he a then hna. Pathian he hawikomhnak an ngeih tawnmi kha a rawk cang. Pathian cu a thiang i a tlingmi asi bantuk in sualnak hi a huatmi asi. Misual kan si bantukin kanmah tein Pathian he remnak kan tuah kho lo. Cucaah amah he remnak kan hmuh than khawhnak dingah Pathian nih lam a kan sialpiak. “Cuticun Pathian nih vawlei hi a dawt hringhran caah a Fapa ngeihchunte kha a pek, cucaah amah a zummi paoh cu an thi lai lo, zungzal nunnak an ngei lai,” (Johan 3:16). “Zeicatiah sualnak man cu thihnak asi, sihmanhsehlaw Pathian laksawng cu kan Bawipa Khrih Jesuh thawngin zungzal nunnak asi,” (Rome 6:23). Kan sual man ah kan thih nak hnga lo dingah Jesuh Khrih nih kan caah a kan thihpiak. Kan tuar hnga dingmi a kan tuarpiak. Pathian le minung karlak ah remnak hlei a kan donhpiak, cuticun Amah a zummi paoh cu Pathian he remnak an hmu.

“Cun Pathian taktak a simi nangmah hngalh le nangmah nih na thlahmi Jesuh Khrih hngalh hi zungzal nunnak cu asi” (Johan 17:3). Mi tampi nih Pathian hi an zumh, Satan hmanh nih a zumh. Asinain khamhnak hmuhnak ding ahcun Pathian kan fuh a herh i pehtlaihnak kan ser a herh, kan sualnak kan mertak a herh, cun kan zulh hrimhrim a hau. Zei kan tuahmi le kan ngeihmi paoh in Jesuh Khrih hi kan zumh i kan thangthat/biak ding asi. Jesuh Khrih lawnglawng hi lam umchun asi. “Cu lam, Pathian he i remnak lam cu Jesuh Khrih zumhnak thawngin asi i Jesuh Khrih a zummi ca paoh ah asi dih. Ahohmanh i thleidan ding asi lo,” tiah Cathiang nih a ti (Rome 3:22). Bible nih fiang tein a kan cawnpiakmi cu Jesuh Khrih lawng dah ti ko lo cun lam dang in khamhnak kan hmuhnak ding a um lo. Johan 14:6 ah Jesuh nih “Keimah hi lam le biatak le nunnak ka si; keimah sin in ti dah lo cun aho hmanh Pa sin an phan kho lo,” ati.

Jesuh Khrih lawnglawng hi khamhnak kan hmuhnak cu asi, zeicatiah Amah lawng hi kan sual man a cham khomi asi (Rome 6:23). Biaknak dang hna nih sualnak hi biatak in a cawnpiakmi an um hna lo. Jesuh Khrih nih kan sual man a kan champiak tluk in biaknak dang a um lo. Biaknak dang dirhtu hna zeitik hmanh ah Pathian-minung an si kho lo (Johan 1:1,14). Jesuh Khrih hi Pathian taktak a si caah kan sual man zong a cham khawhnak asi. Jesuh Khrih hi minung taktak a si caah a thih khawhnak hi asi fawn. Khamhnak cu Jesuh Khrih lawnglawng ah hmuh khawh asi. “Amah thawng lawnglawng in khamhnak hi hmuh khawh asi. Zeicatiah vawlei cung dihlak ahhin a kan khamh khotu ding min dang zeihmanh a um lo,” tiah a ti (Lamkaltu 4:12).

Nihin Khrihfabu ah pastor rian a ttuanmi nu hna kong nakin a fak deuhmi bia alnak a um lo men lai. Cu ruangah, hi kong hi pa le nu tiah hmuh lo a biapi. Nu nih pastor rian an tuan awk a si lo tiah a zummi nu an um i, Bible nih nu hna riantuannak ah khamnak a chiah, cun nu nih pastor an tuan khawh i nu hna cu riantuannak ah khamnak a um lo tiah a zummi pa zong an um. Hihi chauvinism le thleidannak kong a si lo. Baibal fianternak kong a si.

Pathian bia nih, “Nu nih cun dai tein le nawlngaihnak tling tein cawn awk a si. Nu nih cawnpiak awk le pa cungah nawlngeihnak ngeih awkah ka sianh hna lo; dai tein a um awk a si” (1 Timote 2:11-12). Khrihfabu chungah Pathian nih pa le nu rian a pek hna. Hihi minung ser kan si ning le vawlei ah sualnak a luh ning in a chuakmi a si (1 Timote 2:13–14). Pathian nih, lamkaltu Paul thawngin, nu pawl kha cawnpiaknak rian le/asiloah pa cungah thlarau nawlngeihnak ngeih lo dingin a kham hna. Mah nih hin nu pawl kha pa cung ah pastor riantuannak in a kham hna, zeicahtiah pastor riantuannak ah hin phungchim, mipi hmai ah cawnpiaknak le thlarau lei nawlngeihnak hman aa tel hrimhrim.

Pastor riantuannak ah nu pawl hmuhning hi dohtu tampi an um. A tlangpi in Paul nih nu pawl cawnpiaknak in a kham hna, zeicahtiah kum zabu pakhatnak ah nu pawl cu fimthiamnak an ngei lo. Sihmanhsehlaw, 1 Timote 2:11-14nih fimthiamnak dirhmun a chim lo. Fimcawnnak cu riantuannak caah thiamnak a si ahcun, Jesuh zultu tam deuh cu an tling hnga lo. A pahnihnak an doh tawnmi cu Paul nih Efesa khuami nu pawl lawng kha pa pawl cawnpiaknak nawl a kham hna (1 Timote cu Efesa Khrihfabu pastor Timote sinah ṭialmi a si). Efesa khua cu Artemis biakinn caah theih a si, cun nu pawl cu cu pagan biaknak zung ah nawlngeitu an si—cucaah, ruahnak nih a chimmi cu, Paul nih Efesa milem a biami hna nu nih an hruaimi phunglam kha a doh sawhsawh, cun Khrihfabu cu aa dang a herh. Sihmanhsehlaw, 1 Timote cauk nih Artemis kong kha khoika hmanh ah a chim lo, cun Paul nih 1 Timote 2:11-12 ah khamnak a ruang ah Artemis a biami hna nih an tuah tawnmi phunglam kha a chim lo.

A pathumnak alnak cu Paul nih nu le va kong lawng a chim duhmi a si, a tlangpi in pa le nu a chim duhmi a si lo. 1 Timote 2 chung i “nu” le “pa” timi Greek biafang nih nu le va kha a chim duhmi a si kho; sihmanhsehlaw, biafang hna i a hrampi sullam cu cu nakin a kau deuh. Cun, Greek biafang hna cu caang 8-10 ah hman an si. Thinhunnak le alnak um loin thlacamnak ah kut thiang hler ding cu vale lawng maw an si (caang 8)? Nupi lawng nih dawh tein thilthuam hruk ding, thiltha tuah ding le Pathian biak ding an si maw (caang 9-10)? A si lo. Cang 8-10 nih nu le va lawng si loin pa le nu vialte kha fiang tein a chim duhmi a si. Cang 11-14 ah nupi le va hna sinah tlawmternak a langhtermi a konglam ah zeihmanh a um lo.

Pastoral riantuannak ah nu pawl fianternak kongah dohnak dang pakhat nih Baibal chung i hruaitu dirhmun ah a ummi nu pawl kha a chim duhmi a si, a bik in Biakam Hlun chung i Miriam, Deborah le Huldah hna kha a chim duhmi a si. Hi nu hna hi Pathian nih Amah caah a hleiin riantuannak caah a thim hna i zumhnak, ralthatnak le, a si, hruaitu sinak zohchunhawk ah an dir ti cu a hmaan ko. Nain, Biakam Hlun i nu nawlngeihnak hi Khrihfabu chung i Pastor kong he aa pehtlaimi a si lo. Biakam Thar Cakuat hna nih Pathian mi hna caah zohchunh awk thar a chuahpi—khrihfabu, Khrih pum—cun cu zohchunhnak nih cun Khrihfabu caah aa dangmi nawlngeihnak dirhmun aa tel, Israel miphun asiloah Biakam Hlun bu dang caah si loin.

Biakam Thar ah Priscilla le Phoebe hmangin aa lo ngaimi bia alnak an tuah. Lamkaltu 18 ah, Priscilla le Akuila cu Khrih caah zumhawktlakmi riantuantu bantukin langhter an si. Cang 18 ah, Priscilla min kha a hmasa bik ah langhter a si, cu nih cun mi cheukhat caah a vapa nakin phungchimnak ah a minthang deuh ti kha a langhter. (Aho min dah a hmasa bik a si timi konglam cu a biapi lo men lai, zeicahtiah caang 2 le 26 ah cun caang 18 nak in aa mer.) Prisilla le a vapa nih Jesuh Khrih thawngtha kha Apollos sinah an cawnpiak maw? A si, an inn ah “Pathian lam kha tling deuh in an chimh” (Lamkaltu 18:26). Priscilla nih Khrihfabu pakhat ah pastor a ṭuan asiloah mipi hmai ah cawnpiaknak a tuah asiloah mithiang hna Khrihfabu ah thlarau lei hruaitu a hung si tiah Baibal nih a chim bal maw? Si lo. Kan theih khawh tawk ahcun, Priscilla cu 1 Timote 2:11-14 he aa ralchanh in riantuannak ah aa tel lo.

Rom 16:1 ah Phoebe cu Khrihfabu chungah “deacon” (asiloah “sal”) tiah an auh i Paul nih fakpi in a thangthat. Asinain, Priscilla bantuk in, Cathiang chungah Phoebe cu Khrihfabu chung i pastor asiloah mi cawnpiaktu a si ti langhternak zeihmanh a um lo. “Cawnpiak kho” timi cu upa hna caah cun thiamnak pakhat in pek a si, asinain deacon hna caah cun pek a si lo (1 Timote 3:1–13; Titus 1:6–9).

1 Timote 2:11-14 dirhmun nih nu pawl pastor an si khawh lonak a ruang kha tling tein a langhter. Cang 13 cu “zeicahtiah” in aa thawk, caang 11-12 ah Paul chimmi “a ruang” kha a pek. Zeicahdah nu nih pa cungah cawnpiaknak le nawlngeihnak ngeih lo ding a si? Zeicatiah “Adam cu ser hmasa a si, cun Eve. Cun Adam cu hlenmi a si lo; hlenmi nu kha a si” (cang 13-14). Pathian nih Adam kha a ser hmasa i cu hnuah Evi kha Adam caah “bawmtu” si dingin a ser. Sernak ningcang cu chungkhar (Efesa 5:22-33) le Khrihfabu ah vawleicung pumpi ah hman khawh a si.

Evi hlen a sinak kong zong hi nu nih pastor rian an tuan lonak le pa cungah thlarau lei nawlngeihnak an ngeih lonak a ruang ah pek a si (1 Timote 2:14). Mah nih hin nu pawl cu zumh awk tlak an si lo asiloah pa nakin an dihlak in hlen an fawi deuh tinak a si lo. Nu vialte hi hlen fawi deuh an si ahcun, zeicahdah ngakchia (hlen fawimi) le nu dang (hlen fawi deuh tiah ruahmi) cawnpiaknak nawl an pek hna lai? Evi cu hlen a si caah nu pawl nih pa pawl kha cawnpiak ding le pa cungah thlarau lei nawlngeihnak ngeih ding a si lo tiah cafang nih a chim sawhsawh. Pathian nih Khrihfabu chungah pa pawl kha cawnpiaknak nawlngeihnak bik pek awkah a thim hna.

Nu tampi cu khual dawtnak, zaangfahnak, cawnpiaknak, thawngtha chimnak le bawmhnak/riantuannak laksawng ah an thiam. Khuachung Khrihfabu riantuannak tam deuh cu nu cungah aa hngat. Khrihfabu chung i nu pawl cu zapi hmai ah thlacam le chimchungnak in kham an si lo (1 Korin 11:5), pa cungah thlarau cawnpiaknak nawlngeihnak lawng kham an si. Baibal nih khoika hmanh ah nu pawl kha Thiang Thlarau laksawng hmannak nawl a kham hna lo (1 Korin 12). Nu pawl cu, pa hna bantuk in, midang bawmhchanh ding, Thlarau theitlai langhter ding (Galati 5:22-23), le a tlaumi hna sinah thawngtha chim ding (Matthai 28:18-20; Lamkaltu 1: 8; 1 Peter 3:15).

Khrihfabu chungah thlarau cawnpiaknak nawlngeitu dirhmun ah pa lawng nih rian an ttuan lai tiah Pathian nih a khiah. Mah nih hin pa pawl cu saya tha deuh an si tinak a si lo asiloah nu pawl cu an niam deuh asiloah an fim deuh lo tinak a si lo. Pathian nih Khrihfabu riantuan ding in a suaimi lam sawhsawh a si. Pa pawl nih thlarau lei hruainak ah zohchunhawk an chiah awk a si—an nunnak le an bia in. Nu zong nih an nunnak ah zohchunh awk an si ve awk a si, asinain lam dang in (1 Peter 3:1-6). Nu pawl cu nu dang cawnpiak dingin thazaang pek an si (Titas 2:3-5). Baibal zong nih nu nih ngakchia cawnpiaknak kha a kham hna lo. Nu pawl nih an khammi cawlcanghnak pakhat lawng a ummi cu cawnpiaknak asiloah pa cungah thlarau lei nawlngeihnak ngeih kha a si. Mah nih hin nu pawl cu pa pawl pastor rian ttuannak in a kham hna. Mah nih hin nu pawl kha a biapi lo ah a ser hna lo, zeibantuk lam hmanh in; cu nakin, Pathian timhtuahnak he aa tlak deuhmi riantuannak ah lungthin peknak a pek hna.

Pathian nih lam a kan onpiak caah Laimi zong ram thatnak (ram thumnak) a phanmi kan tlawm ti lo. Miphun dang he cawhthup in kan um hna tik ah an ziaza, nunning le nunphung tete zong kan i cawnmi a tlawm ti lo. An kan hip (influnce) tuk tikah cheukhat le bang cu kan nunphung philh cu chim lo, kan holh hmanh kan thiam ti lo. Lenglei nungphun le nunning lawng siloin Khrihfabu cawlcanghnak tete zong ah kan i cawnmi a tam lengluang. Miphun dang nunphung le nunning i cawn kha ka dohdal siloin kan i cawnmi hna hi Pathian Bia ning an si le a thami, sullam ngeimi, le hmual ngeimi an si ding hi a biapi hringhran. A dang tampi lak ah tihnung ngai ruahnak pakhat kan i cawnmi cu “Solo Christian” hi asi. Solo Christian timi cu pumpak Khrihfa - Biakinn kal duh lo, zumtu dang he pehtlaihnak le pawlkomhnak ngeilo in mah lawng Pathian he pehtlaihnak ka tuah lai timi ruahnak a ngeitu khi an si. Kan Lai mino chungin kan hmuhmi an tlawm ti lo. Cucaah, atu te hin tuanvo kan lak a herh.
 
An hrialnak/zaamnak a ruang tampi lak ah phun (4) ka vun langhter lai:
Cheukhat cu Khrihfabu ah a thalo mi hmuhton (bad experiences) an ngeih ruangah asi.
Mi cheukhat cu midang nih Pathian he a pehtlai lo mi thil/bia (ungodly things) tuahsernak le chimnak nih faknak a pek hna ruangah asi ve.
Mi cheukhat tu cu an nunning a diklo mi chimh kha an duh lo ruangah Khrihfabu le pawlkomhnak kha an hrial ve.
Mi cheukhat tu cu Pathian Bia he ralkah in an zumhnak, tuahsernak le ruahnak kha zuamcawh lai an tih caah Khrihfa dang le pawlkomhnak in a zaam ve.

Zeibantuk ruang le kong a va si hmanh ah Pumpak Khrifa (Solo Christian) cu a palhmi zumhnak le cawnpiaknak asi. Khrihfa nun cu pumpak riantuannak/ cawlcanghnak (solo venture) siloin hawikomhnak (fellowship) tu asi.
 
Bible nih zeitindah a kan cawnpiak?
Hebru 10:25 ah pakhat le pakhat hmun khat i pumhnak ngei kha ngol lo dingin a kan cawnpiak. Khrihfa cu pakhat le pakhat dawt ding (1 Johan 4:12), thazaang pek ding (Hebru 3:13), rian tuanpiak ding (Galati 5:13), cawnpiak ding (Rome 15:14), le zaangfahnak ngei ding (Efesa 4:32) ah Pathian Bia nih a kan cawnpiak. Thlarau laksawng zong hi zumhnak ah pakhat le pakhat i sersiam/bawmchanhnak tik ah hman dingah tinhpiak mi an si (1 Korin. 12:21-26). Bible ah pakhat le pakhat timi hi voi 100 hrawng kan hmuh. Bible nih “pakhat le pakhat” ati mi hi Khrihfa (zumtu) hna hmunkhat i kan umti lo ahcun asi kho lo mi asi.

       Biakinn i Sunday pumhnak thengmang ah va kal a herh hrimhrim ka ti duhmi asi lo. Khrihfabu cu Jesuh Khrih zultu taktak kan i telmi pum hi asi (the church, which comprise of all true followers of Jesus Chirst, is a body). Cu pum cu tha tein a cawlcangh khawhnak dingah a nge dihlak kha an i tel a herh (1 Korin 12:14-20). Mit na si ah siseh, ke na si ah siseh pum he na pehlo ahcun na tinhmi kha a tlamtling kho lai lo. Khrih Pum he na pehtlaihnak cu Biakinn pumhnak na va telmi thawng zongin asi kho. Asiloah, Inn pumhnak or Bible Study i telnak zongin asi kho. Khrihfa hna hmunkhat ah i pumh tik ah Khrih pum kha tha tein a cawlcang kho. Hmunkhat ah ton-pumhnak a um hrimhrim a herh.
 
Pumpak Khrihfa i a ruahnak cu Pathian Bia (Bible) he i hlat kha asi. Khrih zultu kan si bantukin Khrihfa dang he hawikomhnak ngeih hi ka duh hrimhrim ding asi. Thazaang peknak, cawnpiaknak le a herh caan ah chimhhrinnak zong kan duh awk asi. Cun, kanmah hrimhrim zong midang thazaang pek, cawnpiak le a herhnak ah mi a chimhhrin kho mi kan si a herh. Jesuh zong midang rian tuanpiaktu (Marka 10:45) dingah a ra bantukin Amah hnu zulh in midang rian tuanpiak ve ding kan si. Pumpak Khrihfa nun cu nangmah ca lawngah na tuan. Cucu, Bible cawnpiak mi asi lo. Midang caah rian tuanpiaktu si lo le midang nih cawnpiak mi si dingin caan pek lo cu Khihfa nunnak i a biapi cemmi na nganh (missed) tinak asi.
 
Bia Tlangkawmnak:
Khrihfabu/Biakinn (the church) hi a tling (perfect) hrimhrim lo. Nangmah le keimah bantukin a tlumi, misual, palhnak in a khatmi lawngte kan khatnak asi. Asinain, cucu Pumpak Khrihfa sinak dingah solhphelhnak asi lo. Khrihfabu ah na lungdong hlah (Don’t give up on the church), Jesuh zong a lung a dong ve lo (Efesa 5:25-27).